Przemysł 4.0 a ISO 9001?

Postępujący rozwój techniczny sam w sobie będący czyś dla człowieka zupełnie naturalnym, z racji naturalnej dla niego potrzeby tworzenia od ostatnich czterech wieków nabrał niespodziewanie nadzwyczajnego tempa. Ludzkość doświadczyła w tym czasie trzech różnych rewolucji w dziale produkcji materialnej znanych szerzej, jako „Rewolucje przemysłowe”. Mówi się, że od czasów rozwinięcia możliwości, jakie już w drugiej połowie dwudziestego wieku niosły komputery, wraz z wkroczeniem w dwudziesty pierwszy wiek nastąpiła fuzja osiągnięć poprzednich „rewolucji” dając możliwość digitalizacji wielu branż, przyczyniając do nieoczekiwanego wzrostu wydajności i jakości przy jednocześnie znacznym obniżeniu kosztów produkcji oraz niemal zniwelowanie wielu związanych z nią błędów. Branże techniczne i cyfrowe nie są jednak jedynymi, które znacznie zyskują na nowej „Czwartej rewolucji przemysłowej” zwanej również „Przemysłem 4.0. Implikuje ona rozwój w wielu dziedzinach, które nie przychodzą na myśl w pierwszej kolejności po usłyszeniu Przemysł 4.0. Innowacyjne, pionierskie rozwiązania w  biotechnologii, a przez to i samej medycyny, czy digitalizacja sektora bankowości. Ciągle rozszerzająca się już i tak imponująca swą wielkością paleta możliwości, jaka niesie za sobą „Czwarta rewolucja przemysłowa” wprawia w osłupienie.

Patrząc na sukcesywnie rozwijające się, już istniejące branże i powstawanie nowych wraz z techniką, o której słuchać i czytać można było prawie wyłącznie na łamach powieści fantastyki naukowej, a po jakie już można sięgać sprawia, że prekursor trans humanizmu Mikołaj Fiodorow głoszący znaczne przedłużenie ludzkiego życia, unieśmiertelnienie, czy wskrzeszenie go, nie wydaje się już czystą abstrakcją tylko realnym scenariuszem wcale nieodległej przyszłości, częściowo realizowanym przecież już dziś. Choć na pierwszy rzut oka wydaje się, że Przemysł 4.0 zapewnia człowiekowi same niepomierne korzyści, znacznie ułatwiające mu życie to nie mniej nie należy zapominać o zagrożeniach jakie potencjalnie może on za sobą nieść. Problemów jakie narastają i mogą powstać proporcjonalnie mało, a już na pewno nie na tyle by nie można ich było dostrzec. Warto zatem zagłębić się w meandry, jakby nie patrzeć niezwykle frapującego zjawiska jakim bez wątpienia jest „Czwarta rewolucja przemysłowa” i zestawić go z obecnie panującymi standardami panującymi w organizacjach, w tym na polu zarządzania jakością. Niniejszy tekst ma zatem przedstawić relacje, jakie panują na linii Przemysł 4.0 i norma ISO 9001.

1. Czym jest Przemysł 4.0

2. Harmonia i zgrzyty na linii Przemysł 4.0 a ISO9001

Ad. 1 Czym jest Przemysł 4.0

Przemysł 4.0 zwany również „Czwartą rewolucją przemysłową” jest czwartym etapem rozwoju szeroko pojętego przemysłu i technologii, obliczonego na znaczną poprawę wydajności  (w tym jakości) produkcji ale nie tylko. Aby w pełni oddać znaczenie tego pojęcia, konieczne jest zrozumienie etapu rozwoju, jaki przeszedł oraz zmian do jakich się przyczynił podobnie jak jak jego poprzednicy. Termin rewolucja definiuje się, jako zmianę o charakterze gwałtownym i radykalnym w wybranej dziedzinie co może sugerować inklinacje częściowego lub trwałego, bo i nieodwracalnego uszczerbku. Nieodłącznie związana jest z innym pojęciem. Mowa mianowicie o „Industrializacji” czyli złożony proces przemian transformacji społeczeństwa tradycyjnego (rolniczego) w społeczeństwo przemysłowe (zmechanizowane). Termin rewolucja zatem bardzo dobrze oddaje charakter tego zjawiska. Sugeruje ono bowiem możliwość zapoczątkowania zupełnie nowego podejścia w branży lub na danym obszarze, jednocześnie sygnalizując o potencjalnych konsekwencjach i zagrożeniach, jakie za sobą może nieść. Każda miniona rewolucja przemysłowa jawi się człowiekowi, jako etap rozwoju na miarę możliwości, jaki dają mu narzędzia i surowce, które kolokwialnie mówiąc akurat ma pod ręką.

Pierwsza rewolucja przemysłowa zwana również parową  lub manufakturową zapoczątkowana została w Anglii w 1760 i trwała aż do 1840 roku. Stanowiła pierwszy krok dla człowieka wkraczającego w erę industrializacji, najpierw za sprawą przewrotu w górnictwie hutnictwie i metalurgi (udoskonalona metoda Bessemera – produkcja stali bezpośrednio z rozgrzanego żelaza, eliminując tzw. „proces pudlarski” poprzez przedmuchiwanie surówki i zamienianie jej na stal bezpośrednio w „gruszce Bessemera ”) potem zaś wynalezieniem i wykorzystaniem silnika parowego. Skutkowała ona urbanizacją, mechanizacją rolnictwa, rozwojem transportu morskiego, zastosowaniem maszyn parowych w fabrykach, powstaniem prawa pracy, skoncentrowaniem ludzi w obrębie dużych miast i powstaniem związków zawodowych.

Druga rewolucja przemysłowa rozpoczęła się wraz z wynalezieniem elektryczności i linii montażowych. W pierwszym przypadku mowa jest o wynalezieniu silnika elektrycznego, prądnicy prądu przemiennego, transformatora i radia, czyli wynalazków Nicoli Tesli, zaś w drugim o Henrym Fordzie z jego masową produkcją aut, montowanych etapami na przenośniku.  Inspirował się przenośnikami z tuszami świń w rzeźni, gdzie pracownik po kolei wykonywał tylko jedno ściśle określone zadanie.

Trzecia rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku. Związana była z częściową automatyzacją produkcji za sprawą bardziej wydajnych komputerów i układów przetwarzania danych, które umożliwiły sterowanie maszynami za pomocą oprogramowania. Produkcja zyskała na elastyczności, precyzji a w konsekwencji i wydajności. Cyfryzacja, jako proces umożliwił osiągnięcie znacznie wyższego stopnia automatyzacji i koordynacji działań w produkcji.

Czwarta (obecna) rewolucja przemysłowa stanowi integrację osiągnięć poprzedniczek objawiającej się w  skomputeryzowanych systemach produkcji wyposażonych dodatkowo w łącza sieciowe. Jest ona podstawą cyfrowej transformacji każdej organizacji. Unia Europejska powołała do życia inicjatywę fabryki przyszłości zwanej w skrócie ADMA od Advanced Manufacturing, są to takie przedsiębiorstwa, które wdrożyły innowacyjne procesy produkcyjne oraz dbają o zrównoważony rozwój i społeczny aspekt swojej działalności.

Przemysł 4.0 związany jest z nieodłącznie z technologiami takimi jak:

a) Iot – (dosłownie „internet rzeczy”) oznacza sieć obiektów fizycznych, wyposażonych w czujniki, oprogramowanie i inne technologie w celu szeroko rozumianej transmisji danych w tym ich wymiany z innymi urządzeniami i systemami za pośrednictwem Internetu

b) Przetwarzanie w chmurze obliczeniowej – Przetwarzanie w chmurze – stanowi fundament właściwie każdej strategii Przemysłu 4.0. Inteligentna produkcja do pełnej realizacji wymaga łączności i integracji produkcji, łańcucha dostaw, sprzedaży oraz usług. W pojęciu tym zawiera się również tzw. Moc obliczeniowa na żądanie, czyli możliwość wykorzystania rdzeni procesorów i pamięci serwera tylko gdy wymagane są dodatkowe zasoby

c) Sztuczna inteligencja (AI) – nazywane również obliczeniami kognitywnymi, jest pojęciem oznaczającym:

• dziedzinę wiedzy orbitującej wokół domeny informatyki, logiki, matematyki, neurologii, automatyki oraz filozofii, obejmująca tworzenie urządzeń komputerowych i programów symulujących zachowania inteligentne

• aplikacje wykonujące złożone zadania, takie jak komunikacja online z klientami czy pogłębiona analiza danych z produkcji, które kiedyś wymagały udziału ludzi. 

d) automatyzacja i robotyzacja linii produkcyjnych

e) druk 3d

f) analiza danych, Big Data

g) rozszerzona rzeczywistość, wirtualna rzeczywistość

Wdrożenie ISO 9001

Ad. 2 Harmonia i zgrzyty na linii Przemysł 4.0 a ISO9001

Jednym z istotnych aspektów rzutujących na relacji, jakie zachodzą między czwartą rewolucją przemysłową a normą ISO 9001 jest fakt, że wykazują one pewne podobieństwa co do celu. Tak samo jak ISO 9001, Przemysł 4.0 kieruje się zwiększeniem efektywności, zmniejszeniem braków. Szacuje się że korzyści jakie mogą wyniknąć z wprowadzenia go przejawiają się chociażby we wzroście produktywności i wspomnianej wyżej automatyzacji, możliwości testowania nowych modeli biznesowych, zwiększonej elastyczności w ciągle zmieniającej się sytuacji rynkowej oraz realizacji pierwotnie zakładanych celów środowiskowych (oczywiście jeśli organizacja od początku kierowała się tym kryterium).

Przemysł 4.0 podobnie, jak norma ISO 9001 ma charakter fakultatywny, co oznacza, że wprowadzenie go do organizacji jest całkowicie dobrowolne i zależy wyłącznie od jej właściciela lub najwyższego kierownictwa. 

Organem w unii europejskiej odpowiedzialnym za wdrażanie i rozwój elementów Przemysłu 4.0 jest powołany przez Komisję Europejską Europejskie Centrum Wsparcia Zaawansowanej Produkcji. Podmiot ten jak już wcześniej wspomniano opracował założenia fabryki przyszłości – ADMA (z ang.  Advanced Manufacturing) oraz podstawy do opracowania krajowych narzędzi audytowania i wdrażania. Jak można wyczytać na oficjalnej stronie Komisji Europejskiej, audyt ADMA ma dotyczyć zaawansowanych rozwiązań technologicznych, produkcyjnych, cyfrowych oraz proponowanych innowacji społecznych. Udzielone wsparcie ma umożliwić przedsiębiorcy zwiększenie konkurencyjności, unowocześnienie produkcji i wprowadzenie zasad zrównoważonego rozwoju. Pojęcie ADMA obejmuje podmioty podmioty gospodarcze zdywersyfikowane pod kątem branżowym o zróżnicowanej strukturze własnościowej i organizacyjnej.
Audyt ADMA dotyczy siedmiu wyszczególnionych obszarów:

I. Zaawansowane Technologie Produkcyjne

II. Fabryka Cyfrowa

III. Fabryka Ekologiczna

IV.  Kompleksowa inżynieria zorientowana na klienta End-to-End

V. Stworzenie organizacji skupionej na pracowniku firmy

VI. Inteligentna produkcja, (inaczej: Smart Manufacturing)

VII. Fabryka otwarta, skoncentrowana na łańcuchu wartości

Audyt ADMA, w przeciwieństwie do audytu ISO9001:2015, jest przeprowadzany przez zespoły ekspertów, nie jest wymagane posiadanie akredytacji, a jedynie wykazanie się doświadczeniem teoretycznym oraz praktycznym w zakresie metod audytowania, przemysłu 4.0, nowoczesnych procesów produkcji i cyfryzacji. W obu przypadkach audyt obejmuje wszystkie procesy w organizacji a celami nadrzędnymi pozostają elementy umożliwiające prowadzenie efektywnej.

Cyfryzacja przedsiębiorstwa może być dużym wsparciem dla osób oraz całego działu zajmującego się utrzymaniem Systemu Zarządzania Jakością, dlatego podczas transformacji cyfrowej nie powinno się zapominać o procesach administracyjnych. Jednym z nich może być SZJ zgodny z ISO9001:2015, w tym przypadku rekomendowanym rozwiązaniem będzie wdrożenie oprogramowania.

Ważne jest aby audyt ADMA obejmował proces utrzymania SZJ, pozwoli to na identyfikacje możliwości cyfryzacji oraz określenie korzyści. Audyt powinien zawierać rekomendacje oraz cele wdrożenia.

Cele te zatem powinny:

• być mierzalne,

• brać pod uwagę wymagania odniesienia,

• być monitorowane,

• być zakomunikowane,

• być aktualizowane w razie potrzeby oraz

• odnosić się do zgodności produktów i usług i do zwiększania zadowolenia klienta.

Zastrzec jednak przy tym należy iż cele znacząco zwiększają szanse sukcesu przy wdrażaniu normy ISO 9001 oraz Przemysłu 4.0, stanowić one mogą również cenny drogowskaz. Uwypukla to wyraźną różnicę jaka zachodzi tymi dwoma omawianymi rzeczami. ISO 9001 jest normą skupiającą się na zagadnieniu jakości. W jej przypadku koniecznym jest spełnienie ściśle przewidzianych wymagań aby organizacja mogła ją wdrożyć. Przemysł 4.0 nie obejmuje swoim zakresem sprecyzowanych wymagań jednocześnie wykraczając poza domenę jakości. Przemysł 4.0 jest w ścisłym tego słowa rozumienia fazą rozwoju, stanowiącą miarodajną perspektywę wizję (projekt) i akcję kierunku w jakim podąża człowiek. Czyni to przy jednoczesnym przyśpieszeniu tępa rozwoju technologicznego, za którym w sposób wyraźny nie nadążą infrastruktura społeczna np. w dziedzinie prawa i oświaty, czy nawet czasem ekonomicznej – rozwój socjotechniki. W przeciwieństwie do ISO 9001 Przemysł 4.0 nie narzuca spełnienia ściśle określonych wymagań koniecznych do jego wdrożenia. Nie wiąże się on z certyfikacją. Prezentuje on raczej wizję mogącą unowocześnić i udoskonalić organizację poprzez wykorzystanie przez nią zaawansowanych rozwiązań cyfrowych oraz zasobów danych. Jego celem jest masowa personalizacja produkcji towarów i usług w odpowiedzi na zindywidualizowane potrzeby klientów.  Agituje właścicieli organizacji lub najwyższe kierownictwa do wdrażania cyfrowych rozwiązań, gdyż umożliwiają one usprawnienie działania firmy i tworzenie nowych modeli biznesowych. Jest szansą dla wielu firm na zwiększenie konkurencyjności oraz zagrożeniem dla tych którzy nie wykorzystają potencjału jaki dają technologie Przemysłu 4.0.

ISO9001:2015 i Przemysł 4.0 jeśli jest dobrze zaplanowane ich wdrożenie mogą dać synergię w organizacji. Jednoczesne zwiększenie efektywności przy zmniejszeniu nakładu pracy i podniesieniu jakości i powtarzalności procesów.